वावडींग - एक औषधी वनस्पती

मी गावी शिकत असताना शेतीसोबत बरेच शेतीपूरक व्यवसाय केले आहेत.. वर्षभर चालणारा व्यवसाय म्हणजे टोपलीतून केळी विकणे. आमच्या बागेतील गावठी केळी हातोहात खपायची.काही मुले मला केळीवालाही बोलायची. अगदी एस टी बस पासून बाजारात बसून पण मी केळी विकली आहेत. आंब्या काजूच्या मोसमला आंबे काजू विकले आहेत. हे सगळे करताना मला कधीच लाज नाही वाटली. अजून एक सीजन असतो. साधारण भात कापणीच्या वेळेला त्रिफळे आणि इंगळा ( शुद्ध मराठीत वावडींग) यांचा मोसम असतो. त्रिफळा काठीच्या साहाय्याने काढली जातात. कारण त्या झाडाचे खोड काटेरी असल्यामुळे चढणे कठीण काम असते. ती सुकवून बाजारात विकली जातात. त्या उलट वावडींगाचे. त्याची फळे अगदी हाताला मिळतील एवढ्या उंचीला वाढते. एक प्रकारचे झुडूप कींवा वेलही म्हणता येईल. मिरीच्या आकाराची वावडींगे खुप औषधी आहेत. या वावडींगाना औषधी कंपण्यांनमध्ये भरपूर मागणी आहे. त्याबद्दल सविस्तर माहीती खाली देतोय. तर अशी ही वावडींग साधारण अर्धी कच्ची लालसर झाली की ती तोडायला आम्ही मुले गोण घेवून माळावर जायचो. ज्याला दिसेल ती झाळ (अनेक झुडपांचा समुह) त्याची. बऱ्याच झुडपांच्या मध्ये एखादे वावडींगाचे झुडूप असायचे. त्यावरची हिरवी लाल वावडींग क्षणार्धात काढून व्हायची. काही लोक तर वावडींगाचे पूर्ण झुडूपच कोयत्याने तोडून घ्यायचे. हेच मला आवडत नसे. जर आपल्याला पुढच्या वर्षी वावडींग हवी असतील तर पूर्ण झुडूप न तोडता फक्त फळाचीच तोडणी करायला हवी ना. ही गोष्ट कमी लोकांना समजते. वावडींगाची तोडणी झाली की ती उन्हात सुकवली जातात. सुवकवलेली लालसर वावडींग विक्रीयोग्य होतात. लहरी वातावरणामुळे वावडींग सुकवणे फार जिकरीचे काम असते. कारण वावडींगाच्या सीजनला पाऊस असतोच. चांगले उन मिळाले नाही तर वावडींगे काळी पडतात. अशांना चांगला दर मिळत नाही. आमच्या शेजारच्या गावाला विस्तीर्ण माळरान लाभलय. तिथे एका शेतकऱ्याने वावडींगाचे महत्व लक्षात घेवून एका प्लॉटला संपूर्ण वावडींगाची लागवड केलीय. सुरूवातीला त्याला खुप लोकांनी वेड्यात काढले. पण जेव्हा समाधानकारक उत्पन्न मिळायला लागले तसे गप्प बसले. माझ्या मते ज्यांच्याकडे पडीक जमीन आहे त्यानी असा प्रयोग करायला हरकत नाही. वावडींगाची फांदी जरी लावली तरी जगते. सध्याचा सुक्या वावडींगाचा रूपये ५०० ते ६०० प्रती किलो दर आहे. गावी असलेल्या बांधवाना माझी अशी विनंती आहे ओसाड पडलेली माळराने या वनस्पतीची लागवड करून आपण हीरवीगार करू शकतो. फक्त लागवड केल्या नंतर कुंपन करायला हवे. कारण चरायला जाणारी गुरे या झुडपांची नासाडी करू शकतात. एका वावडींगाच्या झुडूपापासून साधारणपणे एक कीलोच्या आसपास सुकी वावडींगे मिळतात. आता पुढचे अर्थशास्त्र तुम्हीच करू शकता. वावडींगाची लागवड काजू कींवा आंब्याच्या बागेत करून आंतरपीक म्हणुनही घेऊ शकता. आपल्या कोकणाच्या आर्थिक संपन्नेतेमध्ये या पीकाची भर घालू शकतो. वावडींगाची सविस्तर महीती "औषधीसंग्रह्- डॉ. वामन गणेश देसाई" यांच्या पुस्तकातून देत आहे.

वावडिंगाचा खूप लांब असा वेल असतो. दुसऱ्या झाडाभोवती विळखे घातल्याने वेलाची जाळी तयार होते.वेलाचे खोड सडपातळ पण खरखरीत असून त्यास पुष्कळ गाठी असतात. पाने दोन्ही टोकास निमुळती, फुले पांढरी व मोठाल्या तुऱ्यातुऱ्यांनी येतात; फळे मिऱ्यापेक्षां लहान असून त्यांचे गुच्छ असतात. वावडिंगे मिऱ्यांसारखी वा कबाबचिनीसारखी दिसतात. फळास देठासकट पांच पट्ट्यांचे एक पुष्पपात्र चिकटलेले असते व टोकाकडे लहान काटा असतो. रंग तांबूस उदी असून फळावर उभे पट्टे असतात. फळ जुने झाले की काळे पडते. फळ फोडल्यास आंत भुरकट लाल रंगाचा पुष्कळ मगज असतो व एक बी असते.
रसशास्त्र:- वावडिंग रूचकर पण जरासे कडवट आणि तुरट असते, त्यांत त्याच्या वजनाच्या अडीच टक्के असे एक अम्लधर्मी द्रव्य (Embelic acid एम्बेलिक् ऍसिड्= विडंगाम्ल) असते.
गुण:- वावडिंग हे उष्ण, दीपक, पाचक, जरासे आनुलोमिक व मूत्रजनक, उत्तम कृमिघ्न, वायुहर, बळ देणारे,विशेषतः, मेंदू व मज्जातंतूस ्शक्ती देणारे, रक्तशोधक रसायन आहे. ह्याने लघवीचा रंग लाल होतो व त्यांतील अम्लता वाढते. वावडिंगाची क्रिया शरीरांतील सर्व ग्रंथींवर, मुख्यत्वे रसग्रंथींवर होत असते. त्यामुळे सर्व जीवनविनिमयक्रियेस उतेजना मिळते. मात्रा:- १/२ ते १ तोळा. लहान मुलास १ ते २ वाल. मात्रा कमीजास्त झाल्यास हरकत नाही. कारण हे निरूपद्रवी औषध आहे. हे घेत असतां पथ्य करण्याची जरूर पडत नाही.
उपयोग:
मनुष्याचे शरीरावर वावडिंग विलक्षण गुणकारी आहे. वावडिंग घेणाऱ्याला भूक लागते, अन्न पचते, शौचास साफ होते, वजन वाढते, त्वचेचा रंग सुधारतो, शरीर तेजःपुंज दिसते व मनास आल्हाद वाटतो.
लहान मुलांच्या रोगांत तर हे दिव्य औषध आहे. मुले सुद्दढ राहण्यास अखंड वावडिंग दुधांत उकडतात व ते दूध देतात.
आंकडी, फेफरें, अर्धांगवायु वगैरे मेंदू व मज्जातंतूच्या रोगांत वावडिंग लसणाबरोबर दुधांत उकडून, ते दूध देतात.
त्वचारोगांत वावडिंग पोटात देतात व त्याचा लेप करतात. कधी धुरीहि देतात.
तर्‍हेतऱ्हेचे कुष्ठरोग अन्न नीट पचन न झाल्यामुळे उद्भवतात. वावडिंगाने पचनक्रिया सुधारल्यामुळे व शौचास साफ झाल्यामुळे कुष्ठ बरे होतात आणि शिवाय वावडिंगाची त्वचेवर थोडीबहुत उत्तेजक क्रियाहि होत असते.
हे फार मौल्यवान कृमिघ्न आहे. ह्या औषधाने कृमी मरून पडतात..

नितीन राणे...